کتاب «ناتان خردمند» نمایشنامه ای از گوتولد افرایم لسینگ از سال 1779 است. این یک درخواست پرشور برای تساهل مذهبی است. در طول زندگی لسینگ هرگز اجرا نشد و اولین بار در سال 1783 در تئاتر Döbbelinsches در برلین اجرا شد. این کتاب که در اورشلیم در طول جنگ صلیبی سوم می گذرد، توضیح می دهد که چگونه ناتان تاجر یهودی خردمند، سلطان روشن فکر صلاح الدین، و معبد (در ابتدا ناشناس) شکاف خود را بین یهودیت، اسلام و مسیحیت پر می کنند. مضامین اصلی آن دوستی، مدارا، نسبیت خدا، نفی معجزات و نیاز به ارتباط است.
وقایع در طول جنگ صلیبی سوم (1189-1192) در جریان آتش بس در اورشلیم رخ می دهد. وقتی ناتان، یک یهودی ثروتمند، از سفر کاری به خانه برمی گردد، متوجه می شود که دختر خوانده اش ریچا از آتش سوزی خانه ای توسط یک جوان مسیحی معبد نجات یافته است. این شوالیه نیز به نوبه خود زندگی خود را مدیون سلطان صلاح الدین حاکم مسلمان اورشلیم است که او را به عنوان تنها یکی از بیست زندانی مورد عفو قرار داد زیرا شبیه برادر فقید صلاح الدین اسد است. علیرغم این شرایط خوش شانس، ناتان منطقی متفکر حاضر نیست اتفاقات را معجزه کند و همچنین ریچا را متقاعد می کند که اعتقاد به کار فرشتگان نگهبان مضر است. صلاح الدین که از نظر مالی تا حدودی بی تفاوت است، در حال حاضر در مشکلات مالی است. به همین دلیل است که به توصیه خواهر محاسبات‌ترش سیتا، ناتان ثروتمندی را برای آزمایش سخاوتش نزد او آورده است که در سراسر اورشلیم مورد ستایش قرار می‌گیرد: صلاح‌الدین به جای اینکه مستقیما از او وام بخواهد وانمود می‌کند که می‌خواهد ناتان را آزمایش کند. حکمت معروف و از او درباره «دین حقیقی» سوال می کند. ناتان که قبلا توسط دوستش الحافی از مشکلات مالی صلاح الدین مطلع شده بود و نسبت به بی پروایی مالی او هشدار داده بود، تله را تشخیص می دهد. او تصمیم می گیرد به سوال صلاح الدین با یک "قصه پریان" پاسخ دهد...
کتاب ناتان خردمند
لاهیتا
گوتهلد افرایم لسینگ
نیلوفر
