کتاب داستان و نقد داستان (دوره سه جلدی)

«قصه بگو » شب هنگام است. انسان های نخستین، ترسان از ناشناخته های درون تاریکی، بر گرد آتش حلقه زده اند. آنان به جانب قصه گو سر پیش برده اند: «قصه بگو.» و قصه گوی نخستین احتمالا بدین گونه آغاز کرده است: «در فاصله سه ماه سفر تا آبها، شکارچی قدرتمندی زندگی می کرد. نام این شکارچی شین بود. شین بزرگ قبیله بود؛ چون ماموت را می شناخت. می توانست ماموت را دنبال کند و از پا در آورد. ماموت را از پا در آورد تا فرزندانش از پا درنیایند. یک روز که آفتاب آبها را سوزانده بود و آبها گرد و غبار شده بود؛ مردها خسته بودند و بچه ها گرسنه خوابیده بودند….. .» مردان قبیله غرق در وصف قدرتها و نیرنگ های شکارچی بزرگ، که با ماموت پشمالو در جدال است، همه چیز را به جز شین از یاد برده اند، آنان با قهرمان قصه یکی شده اند. در آن روز خشک آبی چه اتفاقی افتاد؟ شین چطور با نومیدی و گرسنگی جنگید؟ بعد چه اتفاقی افتاد؟… حلقه تاریک ترس از پیرامون آتش دور شده است. مالش گرسنگی در درون مردان قبیله فروکش کرده است. آنان خود شین شده اند. با ماموت در جدالند. منتظرند بشنوند که شین چگونه پیش رفت، چگونه در گیر شد و چگونه به پیروزی رسید.

داستان گویی به عنوان قالبی هنری پدیده ای نسبتا جدید است و حتی داستان جدیدی که بر اساس اسطوره های کهن نوشته شده ارزشی به کلی متفاوت دارد. حال آنکه انگیزه هایی که نویسنده جدید را به نوشتن می خواند از انگیزه های گذشته ای که قصه گویان نخستین را به قصه گویی وامی داشتند متفاوت نیستند. داستان نویس امروز نیز بر سر آن است که اسطوره خلق کند و گاهی نیز بدین کار دست می زند، اما مسائل او بسیار پیچیده است. اسطوره برای بیان اشیاست، در حالی که داستان برای کشف اشیاست. اسطوره نشان دهنده ثبات است و داستان بیانگر تغییر. قصه نخستین ابزار اثبات است و داستان جدید ابزار پژوهش. نویسنده جدید عقاید خویش را به وام نمی گیرد، به کشف آنها می پردازد. او، به خلاف اسطوره پرداز کهن، مراسم را به میراث نمی برد، بلکه خود آنها را می سازد.

امروزه نظام کهن و، به دنبال آن، بناهای محکم باورهای پیشین را، پیشرفت دانش و صنعت، فروریخته؛ فرهنگ تغییری اعجاب انگیز را پشت سر گذاشته؛ و بسیاری از اسطوره ها، که نگهبان نظم کهن بودند، اعتبار خود را از دست داده اند. دوران جدید در عین حال که دوران اضطراب و نومیدی خوانده شده دوران خوشبینی نیز نام گرفته است. این قرن دوران داستان نیز به شمار آمده است.