کتاب حق نوشتن

وقتی کودکی نوپاییم، ابتدا با دست چیزها را می قاپیم و بعد با کلمات. هر کلمه ای که یاد می گیریم غنیمتی است، تکه ای طلاست که ما را غنی تر می کند. ما کلمه ی جدیدی به چنگ می آوریم و بارها و بارها آن را می گوییم و مثل کلوخ طلای گرانبهایی در نور می چرخانیم. وقتی بچه ایم، کلمه جمع می کنیم و از داشتن کلمه ذوق می کنیم. کلمات به ما حس مالکیت می بخشند: ما دنیامان را نام گذاری می کنیم و آن را مال خودمان می دانیم. وقتی بچه ایم، با سرعت حیرت انگیزی کلمات جدید یاد می گیریم. کلمات به ما اهرم می دهند: « من با مامان می رم! » یا « مامان می مونه » ؛ بچه ها مشخص و صریح صحبت می کنند. آنها حاشیه نمی روند. کلمات آنها شخصی و قدرتمند است. آنها آکنده از عزم و اراده اند. آنها مملو از شور و شوق و مقصودند.

حال که کلمات به ما قدرت می بخشند، از چه زمانی کم کم قدرتمان بر کلمات را از دست می دهیم؟ از چه زمانی کم کم احساس می کنیم که بعضی از ما زبانمان « خوب » است و حتی استعداد « نویسندگی » داریم ولی بقیه مان فقط از زبان استفاده می کنیم و جرئت نمی کنیم خودمان را در آن دسته بدانیم؟ حدس من این است که در مورد بیشتر ما مدرسه جایی است که این دسته بندی شروع می شود. مدرسه جایی است که به ما گفته می شود: « تو زبانت خوب است... » یا جمله ای که با خط خرچنگ قورباغه ای خاص معلم ها و به طور مورب در گوشه بالای سمت راست اولین صفحه ی مثلا گزارشی درباره ی جغرافیای اسکاندیناوی می گوید: « خوب نوشته شده » .

وقتی چنان نوشته ای در ورقه های مدرسه و دانشگاه ظاهر می شود چه اتفاقی می افتد؟ معمولا جمله ی دیگری در حاشیه ی آن، این بار به صورت منفی، نوشته می شود: « این جا کمی که از موضوع پرت شده ای » یا « از بحث خارج نشو » . کمتر معلمی هست که وقت و توجه کافی بگذارد و نوشته ای را که در چارچوب قواعد آکادمیک نمی گنجد تحسین کند. گویی ما به لحاظ آموزش رسمی، رژیم غذایی سفت وسختی داریم که می گوید: « اینجا استفاده از این همه فلفل ممنوع. » این همه فلفل ممنوع، این همه دل و جرئت ممنوع. لطفا این همه انسانیت ممنوع. به لحاظ آکادمیک انگار ما بیشتر به نثر خشک و بی روح عاری از شخصیت و شور و حرارت تمایل داریم، شاید حتی با لحن کمی متعالی، تو گویی نوشتن چیزی است که فقط با والاترین انگیزه ها باید انجام بشود؛ همچون نوعی تقطیر عقل گرایی که قطره قطره روی صفحه فرد می چکد.