کتاب حاکم و دیوانه

"حاکم و دیوانه" نوشته یوسف زیدان، رمانی تاریخی و جذاب است که واقعیت و داستان را در هم می‌آمیزد تا زندگی دو شخصیت برجسته تاریخ اسلام را بررسی کند. زیدان، نویسنده و محقق مصری، تلاش می‌کند تا کمک‌های فکری و فلسفی این دو شخصیت را زنده کند: الحاکم بامرالله، حاکم قدرتمند و بحث‌برانگیز، و ابن هیثم (همچنین به نام الحازن)، دانشمند و ریاضیدان برجسته‌ای که پایه‌های اپتیک مدرن و روش‌های علمی را بنیان نهاد. زیدان از طریق این شخصیت‌ها به تحلیل مسائل قدرت، دانش و تأثیر متقابل علم و سیاست در جهان اسلام قرون وسطی می‌پردازد.
این رمان زندگی الحاکم بامرالله و ابن هیثم را در هم می‌آمیزد و داستان‌های آن‌ها را در چارچوب وسیع‌تری از فضای فکری و سیاسی آن زمان قرار می‌دهد. الحاکم بامرالله، فرمانروای قرن دهم خلافت اموی اندلس، به‌عنوان مردی با قدرت بی‌نظیر، اما فردی که دوران سلطنتش با دسیسه، پارانویا و مبارزه خشونت‌آمیز برای کنترل مشخص شده است، به تصویر کشیده شده است. نقش او به‌عنوان فرمانروا با نقش ابن هیثم، دانشمندی که زندگی خود را وقف علم و دانش کرده، در تضاد است. علیرغم تفاوت‌هایشان در نقش‌ها، هر دو چهره نشان‌دهنده تنش میان قدرت و آزادی فکری و چالش‌های مواجهه با پیچیدگی‌های دنیایشان هستند. سفر فکری ابن هیثم در قلب رمان قرار دارد. کارهای پیشگامانه او در زمینه اپتیک، از جمله مفهوم روش علمی و توسعه دوربین تاریک، موضوعات اصلی داستان هستند. این رمان مبارزات او را برای دنبال کردن دانش در دنیایی که آزادی فکری اغلب در تضاد با اقتدار سیاسی است، نشان می‌دهد. زیدان از طریق شخصیت او، رابطه بین علم و دین، تنش بین عقل و باور، و چالش‌های حفظ یکپارچگی فکری را در دنیایی پر از تحولات سیاسی و مذهبی بررسی می‌کند. شخصیت الحاکم نقطه مقابل فعالیت‌های فکری ابن هیثم است. دوران سلطنت او با ظلم و ستم و همچنین تکیه متناقض به علما و دانشمندان آن زمان مشخص شده است. این رمان از دوران حکومت الحاکم برای بررسی پیچیدگی‌های قدرت، استبداد و نقش روشنفکران در حمایت یا مخالفت با صاحبان قدرت استفاده می‌کند.
یکی از مضامین اصلی این کتاب تنش بین علم و قدرت است. زیدان بررسی می‌کند که چگونه فعالیت‌های فکری اغلب با واقعیت‌های سیاسی آن زمان در تضاد است و فداکاری‌های شخصی انجام شده توسط کسانی را که راه دانش را بر منفعت سیاسی انتخاب کرده‌اند، برجسته می‌کند. وقف ابن هیثم به کارش، علیرغم خطراتی که برای او به همراه داشت، نشان‌دهنده مبارزه جهانی برای آزادی فکری در محیط‌های ظالمانه است. این رمان همچنین به تضاد علم و دین، به‌ویژه در زمینه جهان اسلام قرون وسطی می‌پردازد. پیشرفت‌های علمی ابن هیثم انقلابی بود، اما در تضاد با ارتدکس دینی نیز قرار گرفت. زیدان از این برای کشف راه‌هایی استفاده می‌کند که دین و علم در طول تاریخ با یکدیگر همزیستی کرده‌اند، با هم برخورد کرده‌اند و بر یکدیگر تأثیر گذاشته‌اند. موضوع دیگر نقش روشنفکران در شکل‌دهی به جامعه است. اتکای الحاکم به علما، علیرغم ماهیت ظالمانه‌اش، سوالاتی را در مورد رابطه حاکمان و روشنفکرانی که به آن‌ها مشاوره می‌دهند، ایجاد می‌کند و این پرسش را مطرح می‌کند که آیا روشنفکران می‌توانند در هم‌سویی با قدرت سیاسی به ارزش‌های خود وفادار بمانند؟
"حاکم و دیوانه" رمانی غنی و تأمل‌برانگیز است که تاریخ، فلسفه و سیاست را در روایتی جذاب گرد هم می‌آورد. یوسف زیدان از طریق زندگی دو تن از جذاب‌ترین شخصیت‌های تاریخ، مبارزه ابدی بین قدرت و دانش، علم و دین، و جستجوی حقیقت را در جهانی که اغلب به‌دنبال سرکوب آن است، بررسی می‌کند. داستان‌سرایی زیدان پیچیدگی‌های زندگی آن‌ها را به تصویر می‌کشد و به خوانندگان نگاهی اجمالی به پویایی‌های فکری و سیاسی عصر طلایی اسلامی می‌دهد و در عین حال پرسش‌های جاودانه‌ای را درباره نقش دانش در شکل‌دهی به سیر تاریخ مطرح می‌کند.