کتاب وزن شعر فارسی

برای پاسخ دادن به این سوال که قاعده اصلی تقطیع شعر عروضی فارسی چیست، پیش از هر چیز باید بدانیم که اساسا وزن چیست و چه انواع دارد و واحدهای تشکیل دهنده آن کدام است. پس از تعریف قاعده اصلی تقطیع، می توانیم موارد گوناگون عدول از آن قاعده اصلی را نیز روشن کنیم.

تعریف وزن و انواع آن وزن ادراک تناسبی است که از تکرار مقادیر متساوی و منفصل حاصل می شود. در هر زبانی این مقادیر متساوی و منفصل با برخی از خصوصیت های صوتی همچون شدت، ارتفاع یا زیروبمی، کمیت" یا امتداد و مانند آن پدید می آید. وزن شعر فارسی مبتنی بر کمیت هجاهاست، یعنی در شعر عروضی فارسی، باید تعداد و نوع کمیتهای دو مصراع مساوی باشد و نه لزوما تعداد هجاهای آنها. بنابراین نخستین و مهم ترین اقدام برای مطالعه وزن شعر فارسی عبارت است از تعیین کمیت هجاها و شمارش آنها به منظور تقطیع.

هجا که همه از دبستان با آن آشناییم عبارت است از یک مصوت به اضافه یک یا چند صامت. به عبارت دیگر تعداد هجاهای هر کلمه یا جمله مساوی است با تعداد مصوت های آن. مثلا کلمه «مدرسه» سه مصوت و سه هجا دارد: مدرسه؛ یا کلمه «شباهنگام» چهار مصوت و چهار هجا دارد: ش با هنگام؛ یا جمله «او با مادرش به تهران رفت» به مصوت و نه هجا دارد: او با ما د رش به تهران رفت. کمیت هر هجا در شعر فارسی، از روی کمیت مصوت ها و نیز تعداد صامت های آن تعیین می شود. یعنی برای شناسایی کمیت هجاها، ابتدا باید کمیت مصوت ها را مشخص کنیم. در زبان فارسی شش مصوت و بیست وسه صامت وجود دارد.