کتاب حیات چیست؟

کتاب «حیات چیست؟» نوشتۀ اروین شرودینگر، فیزیکدان برجسته اتریشی و از بنیانگذاران مکانیک کوانتومی، اثری است که مرزهای میان فیزیک و زیست‌شناسی را در هم می‌شکند. این کتاب که در سال ۱۹۴۴ و بر پایه سخنرانی‌های او در موسسه مطالعات پیشرفته دوبلین نوشته شده، پرسشی بنیادین را مطرح می‌کند: «چگونه می‌توان پدیده‌های حیات را با قوانین فیزیک و شیمی توضیح داد؟» شرودینگر در این اثر کوتاه اما عمیق، با نگاهی نوآورانه، مفاهیمی را مطرح کرد که بعدها به سنگ بنای زیست‌شناسی مولکولی تبدیل شدند. البته او در دورانی این کتاب را نوشت که هنوز ساختار DNA کشف نشده بود و زیست‌شناسان درکی دقیق از مکانیسم وراثت نداشتند. شرودینگر با این پرسش که «چرا اتم‌ها در موجودات زنده رفتاری متفاوت از موجودات غیرزنده دارند؟»، تلاش کرد تا با زبان فیزیک، رمز پایداری و نظم در حیات را توضیح دهد. وی با استفاده از قانون دوم ترمودینامیک (که می‌گوید آنتروپی یا بی‌نظمی در جهان رو به افزایش است)، این پارادوکس را بررسی می‌کند که چگونه موجودات زنده علی‌رغم این قانون، نظم خود را حفظ می‌کنند. پاسخ او مفهوم «نگزنتوپی» (یا آنتروپی منفی) است: موجودات زنده با جذب انرژی از محیط (مثلا از طریق غذا)، آنتروپی را به بیرون از سیستم خود منتقل می‌کنند و بدین ترتیب، نظم درونی خود را حفظ می‌نمایند. به بیان ساده، زندگی مانند فردی است که مدام خانه‌اش را تمیز می‌کند تا از آشفتگی جلوگیری کند. شرودینگر پیش‌بینی می‌کند که ماده ژنتیکی باید ساختاری شبیه به یک «بلور غیردوره‌ای» داشته باشد، یعنی مولکولی که با ترتیبی غیرتکرارشونده، اطلاعات را در خود ذخیره می‌کند. این ایده، الهام‌بخش دانشمندانی مانند جیمز واتسون و فرانسیس کریک شد که دو دهه بعد ساختار مارپیچ دوگانه DNA را کشف کردند. به طور کلی، «حیات چیست؟» نه تنها برای عموم خوانندگان جذاب بودخ است، بلکه جامعه علمی را نیز بسیار تکان داد. بسیاری از زیست‌شناسان و فیزیکدانان نسل بعد، از جمله فرانسیس کریک، اعتراف کرده‌اند که این کتاب مسیر حرفه‌ای آن‌ها را تغییر داده است. شرودینگر با این کتاب نشان داد که پرسش‌های فلسفی درباره ماهیت حیات را می‌توان با روش‌های علمی دقیق بررسی کرد. انتشار این کتاب به نوعی طلایه‌دار انقلابی بود که منجر به کشف DNA و تولد زیست‌شناسی مولکولی شد.