کتاب برخی پندارهای عمومی شگفت آور

کتاب «برخی پندارهای عمومی شگفت‌آور» نوشته چارلز مکی (۱۸۸۹-۱۸۱۴)، روزنامه‌نگار و شاعر اسکاتلندی، یکی از جذاب‌ترین آثار درباره روانشناسی جمعی و رفتارهای غیرمنطقی انسان‌هاست. این کتاب که نخستین بار در سال ۱۸۴۱ منتشر شد، مانند یک سفرنامه تاریخی-فلسفی است که خواننده را به قلب ریسک‌های دیوانه‌وار مالی، باورهای عجیب و هیاهوهای بی‌پایان توده‌ها می‌برد. مکی با نثری روان و مثال‌های ملموس نشان می‌دهد که چگونه جوامع در طول تاریخ، بارها اسیر توهمات جمعی شده‌اند و هنوز نیز درس نگرفته‌اند. قابل ذکر است که اصل کتاب سه جلد است که در ترجمۀ فارسی بخش‌های از آن، متناسب با طبع خوانندۀ ایرانی، گزیده شده است. جدای از مثال‌های متعدد، پیام اصلی کتاب این است که انسان در جمع، موجودی متفاوت است از انسان مفرد. مکی ثابت می‌کند که وقتی افراد در جمع قرار می‌گیرند، مانند یک «گله» رفتار می‌کنند: از ترس عقب ماندن، دنباله‌روی می‌کنند (مثل خرید بیت‌کوین وقتی همه می‌خرند!)، طمع جای عقلشان را می‌گیرد (مثلا سرمایه‌گذاری در طرح‌های پونزی) و درگیر امیدهای واهی به جای واقع بینی می شوند (مثل باور به یک شبه پولدار شدن!). نکته جالب اینجاست که مکی می‌گوید:«انسان‌ها از تاریخ درس نمی‌گیرند!». نمونه‌های امروزی حباب‌های مالی (مثل ارزهای دیجیتال یا سهام GameStop) نشان می‌دهد که این جنون‌ها هنوز زنده‌اند. سبک نوشتاری کتاب، تاریخی با چاشنی طنز است که با زبانی ساده به رشتۀ تحریر درآمده است. مکی از داستان‌های جذاب استفاده می‌کند؛ مثلا توصیف مردمی که زمین‌های خیالی میسیسیپی را با طلا معامله می‌کردند. قابل ذکر است که برخی مورخان می‌گویند که این کتاب در نقل جزئیات تاریخی اغراق کرده است. با این حال، ارزش کتاب در تحلیل روانشناختی آن است و نه گزارش دقیق تاریخ. با این اوصاف، کتاب حاضر مثل یک آینه است که تصویر واقعی انسان را نشان می‌دهد: موجودی که گاهی عقلش را به دست هیجان‌ها می‌سپارد. خواندن این کتاب نه تنها سرگرم‌کننده است، بلکه برایتان همچون سلاحی است در برابر فریب‌های جمعی.