تاریخ چه فایده ای دارد؟ همواره این سوال برای هر پژوهشگر تاریخ باقی است. درست است که در تاریخ به همان آسانی که از علم طب می توان در عمل بهره یافت نمی توان استفاده برد اما فایده هر چیز را از روی تاثیری که در زندگی دارد قیاس توان کرد، تاریخ چون نشان می دهد که مردم پیش از ما چگونه زندگی می کردنده اند این فایده را دارد که ما را در زندگی کمک می کند و راهنمایی. از جمله مخصوصا برای جوانان این فایده را دارد که آنها را زودتر از معمول به سطح عصر خویش می رساند، پنجره ها را بر روی آنها می گشاید، و به آنها اجازه می دهد تا عواملی را که در جهان آنها حاکم بوده است و هنوز هست بهتر بشناسند، آنچه را در خور ترک و طردست از آنچه شایسته حفظ و نگهداریست تمیز دهند.
یک فایده عمده تاریخ بیشک همین است که به انسان کمک می کند تا خود را بشناسد، خود را از دیگران تمیز دهد و با مقیاسه با احوال دیگران انگیزه ها و اسرار نهفته رفتار خویش را چنانکه هست و چنانکه باید باشد در یابد. انسان، خواه وجود وی عبارت باشد از آنچه می اندیشد و خواه عبارت باشد از آنچه انجام می دهد، در ضمن مطالعه تاریخ و در طی برسی احوال کسانی که اهل نظر یا اهل عمل بوده اند، بهتر می تواند رسالت خود را ارزیابی کند و در ارتباط با دیگران حق خویش و مسئولیت خویش را بشناسد انگیزه ها و اسرار نهفته رفتار خویش را چنانکه هست و چنانکه باید باشد دریابد.
کتاب تاریخ در ترازو
امیرکبیر
عبدالحسین زرین کوب
