کتاب ایران در جنگ

کتاب « ایران در جنگ: تعامل با جهان مدرن و کشاکش با امپراتوری روسیه» نوشته مازیار بهروز، پژوهشی مهم و مستند درباره یکی از مهم‌ترین دوره‌های تحول در تاریخ ایران است؛ دورانی که تقابل با امپراتوری روسیه، نه فقط در میدان‌های نبرد بلکه در عرصه‌های دیپلماتیک، سیاسی و فکری، مسیر حرکت ایران را به سوی مدرن شدن تغییر داد. نویسنده در این اثر با تسلط و استفاده از منابع متنوع فارسی، روسی و انگلیسی، تصویری چندلایه و دقیق از مواجهه ایران با جهان مدرن در قرن نوزدهم ارائه می‌کند و تلاش دارد نشان دهد که این مواجهه چگونه در بستر جنگ‌ها، قراردادها و تحولات فکری شکل گرفته است.
در بخش‌های ابتدایی کتاب، بهروز با تمرکز بر دوران فتحعلی‌شاه قاجار، روند رویارویی ایران با روسیه تزاری را در دو جنگ بزرگ دهه‌های اول و سوم قرن نوزدهم ترسیم می‌کند. روایت او صرفا یک توصیف نظامی از نبردها نیست، بلکه بازتابی است از کشمکش‌های درونی دولت قاجار، ناتوانی دستگاه حکومتی در درک و پاسخ به تهدیدهای نوظهور و همچنین تلاش‌های ناکام برای اصلاح ساختار ارتش و بروکراسی. جنگ‌های ایران و روسیه در این کتاب، به عنوان نقاط عطفی بررسی می‌شوند که به تدریج ضعف ساختاری دولت قاجار را نمایان ساختند و زمینه‌ساز پذیرش فشارهای خارجی و قراردادهای تحقیرآمیزی چون گلستان و ترکمانچای شدند. در ادامه، نویسنده به تأثیرات وسیع این جنگ‌ها بر جامعه و ذهنیت ایرانی می‌پردازد. او از چهره‌هایی چون عباس میرزا، میرزا عیسی قائم‌مقام و دیگر اصلاح‌طلبان یاد می‌کند که در بطن شکست‌ها، به لزوم دگرگونی در ساختار نظامی، اقتصادی و آموزشی کشور پی بردند. بهروز نشان می‌دهد که چگونه شکست در برابر روسیه، به بیداری فکری و حتی شکل‌گیری نوعی حس هویت ملی در ایران دامن زد؛ چیزی که بعدها پایه‌گذار جنبش‌های بزرگ‌تری چون مشروطه‌خواهی شد. یکی از ویژگی‌های برجسته کتاب، توجه نویسنده به تعاملات فکری و فرهنگی ایران با جهان غرب است. او از ترجمه متون نظامی و علمی، اعزام محصل به اروپا و تلاش برای آشنایی با شیوه‌های حکمرانی و فنون جنگی مدرن سخن می‌گوید، اما در عین حال به موانع جدی فرهنگی، دینی و ساختاری که این تغییرات را با دشواری مواجه می‌کردند نیز بی‌توجه نمی‌ماند.
کتاب «ایران در جنگ:تعامل با جهان مدرن و کشاکش با امپراتوری روسیه» تنها به روایت شکست‌ها و ناکامی‌ها بسنده نمی‌کند، بلکه با نثری تحلیلی، مسیر پیچیده ایران در مواجهه با قدرت‌های جهانی را در دورانی که هنوز مفاهیمی چون دولت مدرن، حاکمیت ملی و توسعه نهادینه نشده بودند، به تصویر می‌کشد. این اثر برای خوانندگانی که به دنبال درک بهتری از ریشه‌های تحولات سیاسی و فکری ایران در دوران قاجار هستند، منبعی ضروری و پرمغز محسوب می‌شود.