کتاب فرهنگ و جامعه

در واپسین دهه‏ های سده‏ ی هجدهم و در نیم ه‏ی نخست سده‏ ی نوزدهم، شماری از واژه‏ ها، که اکنون دارای اهمیّت اساسی ‏اند، نخستین بار به کاربرد انگلیسی عمومی- یا در جایی که این واژه‏ ها پیش از این عموما در زبان کاربرد داشتند- راه یافتند و معناهای تازه و مهمّی یافتند. واقعیّت این است که الگوی کلّی‏ای از دگرگونی در این واژه‏ ها در کار است و این الگو را می‏توان به منزله‏ی نوع خاصّی از نقشه به کار گرفت که به وسیله ‏ی آن این امر میسّر می‏شود که بتوان بار دیگر به آن دسته از دگرگونی‏ های فراخ‏ دامن‏تر در زندگی و اندیشه نظر کرد که این دگرگونی ‏ها در زبان آشکارا بدان ‏ها دلالت دارند. پنج واژه عبارت از پنج نکته‏ ی کلیدی‏ اند که این نقشه را می‏توان از آن‏ها برگرفت. این پنج واژه به این شرح ‏اند: صنعت، دموکراسی، طبقه، هنر و فرهنگ. اهمیّت این واژه‏ها در ساختار مدرن معناهای ما آشکار است. دگرگونی ‏ها در کاربرد این واژه‏ ها در دوره ‏ی حسّاس کنونی گواهی است بر دگرگونی کلّی در راه و روش‏ های ویژه‏ ی اندیشیدن ما درباره‏ ی زندگی عمومی‏ مان، به سخن دیگر اندیشیدن درباره ‏ی نهادهای اجتماعی، اقتصادی و سیاسی‏ مان، هدف‏ هایی که این نهادها برای تجسّم آن‏ها در نظر گرفته شده‏اند، و سرانجام اندیشیدن درباره‏ ی روابط با این نهادها و هدف‏های فعالیّت ما در یادگیری، آموزش و هنرها. نخستین واژه‏ ی مهمّ صنعت است و دوره ‏ای که طیّ آن کاربرد صنعت دگرگون می‏شود، دوره ‏ای است که ما اکنون آن را انقلاب صنعتی می‏نامیم. صنعت پیش از این دوره نامی است برای یک صفت انسانی خاصّ که می‏توان آن را به ’مهارت، سخت‏کوشی، پشتکار، جدّیت‘ تعبیر کرد. این کاربرد واژه‏ ی صنعت هم چنان دوام می ‏آورد. امّا در واپسین دهه ‏های سده‏ی هجدهم، صنعت هم‏چنین به‏ معنای چیزی دیگر هم هست؛ این بار صنعت به صورت اسم جمعی برای نهادهای فرآورنده و تولیدی ما و نیز برای فعالیّت کلّی این نهادها در می ‏آید. آدام اسمیت، در ثروت ملّت‏ها (۱۷۷۶)، یکی از نخستین نویسندگانی است که این واژه را به این سیاق به کار می‏برد، و از روزگار او به بعد گسترش این کاربرد تضمین می‏شود. واژه‏ ی صنعت، با حرف بزرگ که نوشته شود، چیزی فی ‏نفسه- نهاد، مجموعه‏ ای از فعالیّت‏ ها- شمرده می‏شود و نه صرفا صفتی انسانی. در پی واژه‏ ی کوشا (industrious) که شخص را وصف می‏کند، در سده‏ ی نوزدهم، واژه‏ ی صنعتی (industrial) پا به عرصه می‏ گذارد که به توصیف نهادها می ‏پردازد. چنین می ‏نماید که افزایش شتابناک اهمیّت این نهادها نظام تازه‏ ای پدید می ‏آورد که در دهه‏ ی ۱۸۳۰ نخست صنعت ‏محوری (Industrialism) نامیده می‏شود. این امر تا حدودی اذعان به یک رشته دگرگونی‏ های فنّاورانه ‏ی بسیار مهمّ و تأثیر دگرگون‏ کننده ‏ی این دگرگونی‏ ها بر روش‏ های تولید است. امّا هم‏چنین این امر اذعان به تأثیر این دگرگونی‏ ها بر کلّ جامعه نیز هست که به همین ‏سان دستخوش دگرگونی می‏ شود. عبارت انقلاب صنعتی (Industrial Revolution) چنان که باید بر این امر صحه می‏گذارد، زیرا این عبارت که آن را نخستین بار نویسندگان فرانسوی در دهه‏ ی ۱۸۲۰ به کار بردند و رفته ‏رفته در جریان این سده مورد پذیرش نویسندگان انگلیسی نیز قرار گرفت، آشکارا بر الگوی قیاس با انقلاب فرانسه در ۱۷۸۹ شکل گرفته است. هم‏چنان‏که آن انقلاب فرانسه را دگرگون ساخت، این نیز انگلستان را دگرگون کرده است؛ وسایل دگرگونی متفاوت است امّا خود دگرگونی به نحوی درخور قیاس است. دگرگونی، به مدد الگویی از تغییر، جامعه‏ ی نو پدید آورده است.