کتاب فلسفه ی داستایفسکی

در یادداشت های زیرزمینی مرد زیرزمینی پیامدهای دهشتناک آزاد نبودن را کشف کرده است؛ در جنایت و مکافات راسکول نیکوف پیامدهای دهشتناک آزاد بودن را به نمایش می گذارد. "این از آن موارد مشکوک عجیب خیالی است، موردی امروزی، واقعه ای که فقط در عصر ما می تواند رخ دهد، عصری که دل آدمی در آن تیره و چرکین شده است... عصری که در آن رفاه مادی را یگانه هدف زندگی می دانند و وعظش می کنند. این از آن مواردی است که ناشی از رویاهای برگرفته از کتاب هاست... ناشی از دلی که نظریه ها زیادی بی تابش کرده اند... او کشته است، دو نفر آدم را کشته است، به خاطر نظریه (بازپرس پورفیری پتروویچ در جنایت و مکافات) جنایت و مکافات از آنجایی می آغازد که یادداشت های زیرزمینی رها کرده بود. شخصیت محوری رمان، رادیون رامانوویچ راسکول نیکوف، دانشجوی سابق بیست و سه ساله ای است که گرفتار فقر و فلاکت است، او "خویشاوند روحی" مرد زیرزمینی است. امّا از یادداشت های زیرزمینی که به جنایت و مکافات می رسیم، طغیان انسان تنهای مغرور علیه "دیوارهایی" که طبیعت و جامعه برپا کرده اند از اندیشه به عمل می رسد (یا اگر سوءرفتار مرد زیرزمینی با لیزا را عمل به حساب آوریم، می توان گفت به عمل افراطی می رسد). در یادداشت های زیرزمینی، داستایفسکی این حکم را به کرسی می نشاند که انسان ها ذاتآ آزادند؛ در جنایت و مکافات، او پیامدهای دهشتناک احتمالی این آزادی را به ما نشان می دهد. انسان ها آزادند دست به جنایت های هولناک بزنند.

سه دلیل می توان آورد که چرا تلفیق فلسفه با داستان، فکر خوبی است: نخست، قالب داستانی به ما اجازه می دهد مناظری را که شبیه منظر خودمان نیستند تجربه کنیم و وارد ذهن و جان شخصیت هایی شویم که مثل ما فکر نمی کنند و دریابیم زیستن در شرایطی بسیار متفاوت از شرایط خود ما چگونه است. دوم، چون رساندن یک پیام در یک اثر داستانی خوب به شکل غیر مستقیم انجام می گیرد، خوانندگان باید فعّالانه در فرایند استدلال مشارکت جویند. در این جا پارادوکسی هم در کار است، زیرا می توان گفت عرضه ی ماهرانه ی غیر مستقیم یک پیام در یک اثر داستانی، شاید از طریق تأثیر بی واسطه بر ما، مستقیم تر از استدلال عقلانی آن پیام را به ما منتقل کند. دلیل آخر، تأثیر عاطفی و احساسی یک اثر داستانی خوب بسیار بیشتر از تأثیر آثار فلسفی معمول است؛ برای همین، اگرچه هر دو می توانند سوالات مهمی را مطرح کنند، اما اثر داستانی بیشتر ما را وا می دارد که پاسخی برای این سوالات فراهم آوریم.