بنا بر اصول چهارگانه ی همکاری، که پل گرایس آن را تدوین کرده است، متن، شفاهی یا کتبی، باید تابع اصول مذکور - کمیت، کیفیت، ربط، شیوه ی بیان - باشد. در غیر این صورت، مجموعه ای بی سامان از کلمات و جمله ها خواهد بود. گرایس معتقد است دو سوی ارتباط، یعنی فرستنده و گیرنده، باید دائما در حال همکاری با یک دیگر باشند تا اررتباط بتواند صورت گیرد. همکاری نکردن هر یک از دو طرف موجب سترون ماندن ارتباط خواهد شد. در حقیقت خواننده یا شنونده هر لحظه در حال کنش متقابل با متن یا سخن است و هر دو طرف با یک دیگر را ارضا کنند. چنان چه گوینده یا نویسنده ضوابط پیام رسانی را نقض کند، و یا شنونده، عامدا یا به دلیل وجود نقصی در اندام های دریافت پیام، پیام را نگیرد، ارتباط حاصل نخواهد شد و به عبارتی فنی تر گفتمان تکوین نخواهد یافت. رعایت اصول چهار گانه ی فوق الذکر، شکل گیری ارتباط را تضمین می کند.
بنا بر اصل اول، یعنی کمیت، باید در گفتار و نوشتار اندازه نگه داریم.
چنان چه پر گویی یا کم گویی کنیم این اصل را نقض کرده ایم. اما پر گویی یا کم گویی - اطناب محل و ایجاز مخل - را چه عاملی تعیین می کند؟ یکی از عوامل مهم در تعیین این امر سطح مخاطب است. و دقیقا در همین جا است که بین دست یافتن به متنی که اصل کمیت در آن رعایت شده و ترجمه ی امین تعارض ایجاد می شود. متن ترجمه در اصل (زبان اول) برای مخاطبانی نوشته شده که الزاما در زبان دوم عینا دارای همان خصوصیات نیستند. ما ترجمه ی طرف خانه ی سوان را به ضرب و زور می خوانیم، اما بعید است که پروست به هنگام نوشتن این رمان خواننده ی ایرانی را نیز در ذهن داشته است. این بن بست همیشگی ترجمه است و هم چنان خواهد بود. مقاله ای را که در اروپا یا امریکا درباره ی اخرین کشفیات ژنتیکی منتشر می شود نمی توان به راحتی به زبان فارسی ترجمه کرد؛ چنین مقاله ای علاوه بر مشکلات گوناگون، از لحاظ اعمال اصول چهارگانه ی ارتباط مشکل دارد. در بخش بعد کوشیده ام با آوردن مثال هایی این مشکلات را نشان دهم.
یکی از تابلوهای مربوط به رانندگی در جاده ها تابلوهائی است که بر آن جمله ی Reduce Speed نوشته شده است. ترجمه ی سلیس این جمله به زبان فارسی جمله ی «از سرعت خود بکاهید» است. همان طور که ملاحظه می شود، کلمه ی «خود» در اصل وجود ندارد، اما وجود آن در جمله ی فارسی تقریبا اجباری است. به عبارتی دیگر جمله ی «از سرعت خود بکاهید» یا « سرعت را کم کنید» برای فارسی زبان سلیس نیست یا دست کم به اندازه ی جمله ی «از سرعت خود بکاهید» طبیعی و روان و به جا نیست. این نشان می دهد که نظام گفتمانی دو زبان انگلیسی و فارسی از لحاظ ساختاری یکسان نیست و تفاوت خود را در این جا در اصل اول - اصل کمیت - نشان می دهد…
مرکز
علی صلح جو
