کتاب ایستگاه سلجوق

کتاب «ایستگاه سلجوق» نوشته‌ی بهرام بیضایی، یکی از فیلمنامه‌های مهم و خواندنی این نویسنده و کارگردان برجسته‌ی ایرانی است که هرچند به مرحله‌ی ساخت فیلم نرسید، اما به‌تنهایی جایگاهی ویژه در کارنامه‌ی هنری او دارد. این فیلمنامه در سال ۱۳۷۹ نوشته شد و در سال ۱۳۸۱ توسط نشر روشنگران و مطالعات زنان منتشر شد؛ اثری که در آن بیضایی به‌شیوه‌ای خاص، تلفیقی از فرم روایی فیلم جاده‌ای و مضامین اسطوره‌ای را در بستر جغرافیای فرهنگی ترکیه به تصویر می‌کشد.
داستان با سفر یک زوج فرانسوی، ایزابل و فرانسوا، به ترکیه آغاز می‌شود؛ زوجی که به‌قصد دیدن آثار تاریخی به موزه‌ای می‌روند. در آنجا، ایزابل با تندیس باستانی سیبل، الهه‌ی باروری، مواجه می‌شود. لمس کردن این تندیس از سوی ایزابل که نازا است، نه‌تنها یادآور آیین‌های کهن زنان برای طلب فرزند است، بلکه به‌نوعی آغازگر سیر آیینی و رازآلود داستان است. ادامه‌ی ماجرا در مسیر سفر با اتوبوس در جاده‌های ترکیه رقم می‌خورد، جایی که ایزابل در یکی از ایستگاه‌ها از اتوبوس جا می‌ماند و این رخداد، به شکلی استعاری و روایی، ورود به دنیایی دیگر را برای شخصیت اصلی رقم می‌زند.
بیضایی در این اثر، همچون دیگر آثارش، به تمهیدات روایی چندلایه و ساختارهای آیینی تکیه کرده است. تصویر آغازین داستان، گروهی از کودکان زلزله‌زده یا جنگ‌زده را نشان می‌دهد که به سوی زنی می‌دوند؛ تصویری شاعرانه و در عین حال رنج‌آلود، که بستر روایی را برای تلاقی اسطوره، تاریخ، زن، زمین و زایش فراهم می‌کند. او با بهره‌گیری از عناصر اسطوره‌ای و ترکیب آن‌ها با ساختار فیلم جاده‌ای، فضایی می‌سازد که در آن سفر، نه‌فقط مکانی، که سلوکی درونی و آیینی است. اگرچه قرار بود این فیلمنامه با همکاری یک تهیه‌کننده ترک به فیلم تبدیل شود و حتی مکان‌های فیلم‌برداری نیز در ترکیه تعیین شده بودند، اما پروژه با انصراف تهیه‌کننده متوقف ماند و «ایستگاه سلجوق» تنها در قالب متن باقی ماند. با این‌حال، ارزش این اثر نه‌فقط در امکان سینمایی آن، بلکه در غنای روایی و لایه‌های معنایی‌اش است؛ متنی که هم برای خواننده‌ی ادبیات نمایشی و هم برای علاقه‌مند به سینمای تئوریک، جذاب و تأمل‌برانگیز است.
ایستگاه سلجوق نه‌فقط داستان زنی در جست‌وجوی فرزند، بلکه روایتی از پیوند زن و اسطوره، زمین و زایش، گم‌شدن و دوباره زاده‌شدن است. متنی که با ریشه‌های فرهنگی و کهن‌الگویی، لایه‌های پنهانی از هویت زنانه و مفهوم سفر را کاوش می‌کند و بیضایی، با مهارت کم‌نظیرش، این مفاهیم را در قالبی سینمایی و در عین حال خواندنی به تصویر می‌کشد.