کتاب در باب شهروند

کتاب «درباب شهروند» یک اثر اصلی و کلاسیک در فلسفه‌ی سیاسی است که توسط توماس هابز نوشته شده و برای اولین بار در سال 1642 منتشر شده است. این کتاب همچون مقدمه‌ای برای شاهکار بعدی هابز، «لویاتان» است، به نحوی که خلاصه‌ای از مطالب آن کتاب را در بر دارد. به طور کلی این کتاب تحلیلی از ماهیت جامعه‌ی بشری و حکومت ارائه می‌کند و به شرایطی می‌پردازد که شکل‌گیری یک جامعه‌ی مشترک‌المنافع را ضروری می‌کند و اصولی را به عنوان زیربنای یک جامعه‌ی پایدار و عادلانه معرفی می‌نماید. فصل‌های این کتاب در زیر آورده شده است:
فصل اول: وضعیت انسان‌ها بدون جامعه مدنی؛ هابز با تأمل در وضعیت طبیعی آغاز می‌کند، تاریخی فرضی قبل از وجود جامعه‌ی مدنی. او فلسفه‌ی کلاسیک یونان، به‌ویژه دیدگاه‌های ارسطو را، مبتنی بر اینکه انسان ذاتا حیوان اجتماعی است را نقد می‌کند و استدلال می‌کند که در وضعیت طبیعی، انسان‌ها ذاتا مخلوقات اجتماعی نیستند، بلکه طبق صیانت ذات عمل می‌کنند.
فصل دوم: قانون طبیعی در مورد قراردادها؛ هابز مفهوم «قوانین طبیعی» را معرفی می‌کند که احکام یا قواعد کلی هستند که توسط عقل کشف می‌شوند و هر چیزی را که برای زندگی مخرب است منع می‌کنند. قانون اول و اساسی این است که به دنبال صلح به عنوان وسیله‌ای برای حفظ خود باشیم، و دوم این است که حق خود را نسبت به همه‌چیز در ازای تضمین‌های مشابه از سوی دیگران واگذار کنیم.
فصل سوم: سایر قوانین طبیعی؛ هابز قوانین طبیعی را بسط می‌دهد و بر لزوم احترام افراد به قراردادها و پیمان‌هایی که منعقد می‌کنند تاکید می‌کند. این اساس ایجاد جامعه‌ای است که در آن مردم به‌طور جمعی توافق می‌کنند که برخی از آزادی‌های خود را کنار بگذارند و به خاطر امنیت خود تن به اقتدار یک حاکمیت مشترک بدهند.
فصل چهارم: قانون طبیعی یک قانون الهی است؛ هابز معتقد است که قوانین طبیعی لزوما قوانین الهی نیستند، بلکه برای عملکرد جامعه ضروری هستند. او معتقد است که قوانین بشری از سر نیاز به کنترل رفتارهای افراد و تضمین خیر عمومی ایجاد می‌شوند.
فصل پنجم: علل و نحوه‌ی شکل‌گیری اولین حکومت مدنی؛ هابز به بحث در مورد ماهیت رقابتی و منفعت طلبانه‌ی انسان‌ها می‌پردازد که منجر به استقرار دولت‌ها می‌شود. این نهادها برای حفظ نظم و محافظت از مردم از تمایلات طبیعی که منجر به درگیری و جنگ می‌شود، پدید می‌آیند.
در فصل‌های بعدی، هابز به اشکال مختلف حکومت، حقوق اربابان بر بردگان، حق والدین بر ارث فرزندان، تطبیق نظریاتش با کتاب مقدس و دیگر قوانین موجود در یک جامعه‌ی مدنی سخن می‌گوید (مجموعا 14 فصل). به طور کلی، نگاه هابز کاملا واقع‌بینانه است. او انسان‌ها را افرادی منفعت‌طلب می‌داند که بر سر منافع خود به راحتی حاضرند به یکدیگر آسیب بزنند و همین امر در نهایت منجر به شکل‌گیری یک دولت مقتدر می‌شود. قابل ذکر است که این کتاب می‌تواند طیف وسیعی از خوانندگان، از پژوهشگران تخصصی تا مخاطبان عمومی را به خود اختصاص دهد.