کتاب دوران قاجار

ریشه های مباحث این کتاب در دو پرسش وابسته به یکدیگر نهفته است، اگرچه اهمیت یکی از آن دیگری بیشتر است. سوال اصلی این است که چگونه کشوری به وسعت ایران توانست تدبیر لازم را به کار برد تا استقلال خود را حفظ کند و تسلط بیگانگان را به مدتی بیش از صد و اند سال به حالت تعلیق درآورد. پاسخ تا حدودی در توانایی ایران در حفظ موازنه میان مناجی نهفته است. از نخستین دهه های سده نوزدهم، حکومت ایران بازی با یکی از این دو قدرت را برضد دیگری در پیش گرفته بود؛ معذالک چنین رهیافتی در یک خلاء قدرت نمی توانست کارساز باشد. ایران همچنین توانسته بود در برابر اشغال بیگانه پایداری کند زیرا روش چانه زنی را برای دور نگه داشتن قدرت های خارجی به کار می گرفت به ویزه ایران مقاومت خود را مدیون انجام درونی اش بود. این انسجام را نظام پیچیده ی حفظ موازنه فراهم آورده بود. این نظام به نوبه ی خود کوچک بودن ارتش و درآمدهای محدود دولت مرکزی را جبران می کرد.
در این کتاب این نکته مورد بحث قرار می گیرد که حکومت قاجار در اداره ی اتباع خود فقر بر زور و کاربرد آن متکی نبود، بلکه به همان اندازه و شاید بیشتر به توافق میان خود و ملت اتکا داشت. توافقی که خود ناشی از یک نظام پیچیده ی موازنه بود که به نوبه ی خود بر مردم در تمام سطوح اتکا داشت که مذاکره ی سیاسی می کردند و با دولت و با یکدیگر به چانه زنی می پرداختند.
نویسنده ی این اثر توجه خود را به نقش و چگونگی دخالت مردم عادی در روند سیاسی کشور معطوف کرده است و اینکه تا چه حد می توانستند در این روند موثر واقع شوند و چه روش هایی برای سازماندهی خود برمی گزیدند تا سیاست و مشی حکومت را تغییر دهند.
در اینجا بخش هایی از جامعه مطالعه می شوند که در حال پیگیری و دستیابی به حقوق خود هستند و نه همواره در حال لگدمال و له شدن و تسلیم در برابر زور؛ و روندی مطالعه می شود که طی آن توده هایی مردم در جامعه ای که در مرحله ی پیش از ورود افکار تجدد خواهانه است، حکومت را به چالش می کشیدند.
نویسنده در پی آن است که دریابد چگونه این گفت و گو، از موقعیت های روزمره گرفته تا نافرمانی های وسیع، میان مردم و حکومت جریان می یافت. در واقع، از این منظر قیام ها هرگز جریان چانه زنی و مذاکره میان مردم و حکومت را دچار گسست نمی کرد. به عبارت دیگر، قیام ها را باید در محدوده ی مقاومت ها و مذاکرات جاری مطالعه و بررسی کرد نه به صورت وقایعی مجزا و قائم به ذات.