کتاب روانشناسی تحلیلی

تقابل میان روان شناسی فردی و روان شناسی اجتماعی یا توده ای, که در نگاه اول بسیار مهم به نظر می رسد. با بررسی عمیق تر تا حدود زیادی رنگ می بازد. البته روان شناسی فردی انسان تنها را مدنظر دارد، و راه هایی را ردیابی می کند که فرد از طریق آن ها در پی ارضای محرک های غریزی خود است، اما این روانشناسی فقط به ندرت و در وضعیت های استثنایی خاصی قادر است روابط فرد و دیگران را نادیده گیرد. در زندگی ذهنی فرد، دیگری همواره در هیئت الگو، ابژه، حامی یا رقیب ظاهر می شود؛ بنابراین درآن واحد و از همان آغاز، روانشناسی فردی، در این معنای گسترده اما کاملا موجه، روانشناسی اجتماعی نیز هست.

می توان ادعا کرد که روابط فرد با والدین، خواهران و برادران، ابژه ی عشقی، معلم، و پزشکش -به عبارت دیگر همه ی روابطی که تابه حال موضوع اصلی بررسی های روان کاوانه بوده اند- در رده ی پدیده های اجتماعی جای دارند، و ازاین جهت در تقابل با فرایندهای مشخصی قرار می گیرند که ما آن ها را خودشیفته منشانه می نامیم؛ فرایندهایی که در آن ها ارضای غرایز به طور جزئی یا کلی از نفوذ دیگران برکنار می مانند. بنابراین تقابل میان کنش های ذهنی اجتماعی و خودشیفته منشانه به طور کامل در حوزه ی روان شناسی فردی جای می گیرد و برای تمایز گذاری میان روان شناسی فردی و روان شناسی اجتماعی یا توده ای به کار نمی آید.

در روابط یادشده با والدین، خواهران و برادران، معشوق، دوست، معلم و پزشک فرد همواره در معرض تأثیرپذیری از یک فرد یا تعداد بسیار کمی از افراد است که هر یک اهمیت فراوانی برای وی پیداکرده اند. حقیقت این است که مردم عادت کرده اند هنگام سخن گفتن از روان شناسی اجتماعی یا توده ای، این پیوندها را ازنظر بیندازند و تأثیرپذیری هم زمان فرد را از تعداد زیادی از افرادی که وی با آن ها به نوعی رابطه دارد (هرچند از بسیاری جهات دیگر آن ها برای او غریبه باشند)، موضوع تحقیق جداگانه ای تلقی کنند. به عبارت دیگر، روان شناسی توده ای با فرد یا به عنوان عضوی از نژاد، ملت، صنف، نهاد سروکار دارد یا به عنوان عنصری از جمعی از انسان ها که در زمان خاصی و برای هدف مشخصی در قالب توده سازمان یافته اند. وقتی که روان شناسی توده ای پیوندهای طبیعی را این گونه به کناری می نهد و هنگامی که شکافی این چنین بین چیزهایی ایجاد می کند که به طور طبیعی به هم پیوسته اند، به آسانی می توان پدیده هایی را که در این شرایط خاص بروز میابند نمودی از غریزه ی خاصی دانست که دیگر موول پذیر نیست.