کتاب ساده دل

در بخشی از کتاب "ساده دل" ،"ولتر" می خوانیم: هیچ چیز نمی توانست به اندازه ی مشق نظامی دو ارتش، زیبا، با روح، درخشان و عالی باشد. شیپورها، فلوت ها، ابواها، طبل ها و توپ ها چنان هارمونی ایجاد می کردند که حتی در دوزخ هم شنیدنی نبود. نخست توپ ها حدود شش هزار نفر را در هر دو سمت از پا انداختند، سپس رگبار آتش تفنگ ها، از بهترین ها در دنیا در حدود نه یا ده هزار آدم پستی که سطح اش را کثیف کرده بودند، برداشت. سرنیزه دلیل کافی برای مرگ چند هزار تن دیگر بود . . .

سرانجام، هنگامی که دو پادشاه در خیمه های خود، پیروزی را با خواندن سرود ته دیوم جشن می گرفتند، کاندید جایی دیگر سرگرم استدلال علت و معلولی اش بود. با گذر از خاکریزهای مرگ و زار و نزار، به نزدیکی روستایی رسید که سوخته و با خاک یکسان شده بود. این روستایی آباری بود که بلغارها براساس قانون جنگ آن را سوزانده بودند. اینجا، پیرمردان گیج از شکست، نظاره گر آخرین رمق های زنان مثله شده شان بودند که هنوز بچه های خود را محکم به پستان های خون آلودشان چسبانده بودند؛ آنجا، دختران شکم دریده که ابتدا نیازهای طبیعی قهرمانان مختلف را برآورده بودند، چشم از جهان بسته بودند، دیگران نیم سوخته در شعله های آتش، از خدا مرگ می خواستند. مغزهای متلاشی شده و دست و پاهای تکه تکه شده روی زمین ریخته بود.

کاندید با سرعت تمام، به سوی روستای دیگری فرار کرد. این یکی متعلق به بلغارها بود و قهرمانان آباری همان ویرانی ها و فجایع را در آن جا پدید آورده بودند. با بالا رفتن از ویرانه ها و همین طور که پاهایش به اندام تکه تکه شده می گرفت، سرانجام راهش را بیرون از محدوده ی جنگ برگزید، در حالیکه کمی خوراک در کوله پشتی داشت و هرگز از خیال دوشیزه کونه گوند بیرون نمی آمد. به هلند رسید. ته توشه اش درآمده بود، ولی شنیده بود که در آن کشور همه ثروتمند و مسیحی اند، به این دلیل احساس کرد می تواند همان گونه رفتار کند که پیش تر می کرد، پیش از اینکه به خاطر عشق به دوشیزه کونه گوند با اردنگی از قصر بارون بیرون رانده شود.