کتاب حدود عملکرد دولت

کتاب «حدود عملکرد دولت»، رساله‌ای فلسفی از ویلهلم فون هومبولت است که اثری مهم از دورۀ روشنگری آلمان به‌حساب می‌آید. این کتاب، اگرچه در اوایل دهه‌ی 1790 نوشته شد، اما تا سال 1852 به‌طور کامل منتشر نشد و مدت‌ها پس از مرگ فون هومبولت در سال 1835 به چاپ رسید. این کتاب بعدا منبع اصلی ایده‌هایی می‌شود که جان استوارت میل در کتاب خود، «درباره‌ی آزادی» در سال 1859 مطرح کرد. هومبولت در این رساله، ضوابطی را بیان می‌کند که بر‌اساس آن حدود مجاز فعالیت‌های دولت تعیین می‌شود. اصل اساسی او، مشابه میل، این است که تنها توجیه دخالت دولت، جلوگیری از آسیب رساندن به دیگران است. او همچنین در مورد نقش و حدود مسئولیت دولت در قبال رفاه، امنیت و اخلاقیات شهروندانش بحث‌های مفصلی مطرح کرده است. می‌توان گفت که هدف هومبولت از نوشتن این کتاب در بیانیه‌اش خلاصه می‌شود: «اصل بزرگ و پیشرو، که هر استدلالی که در این صفحات آشکار می‌شود مستقیما به آن همگرایی می‌کند، اهمیت مطلق و اساسی توسعه و پیشرفت انسانی در غنی‌ترین تنوع آن است». این بیانیه بیانگر اعتقاد او به اهمیت فوق‌العاده‌ی آزادی و توسعه‌ی فردی است. در هیمن راستا، هومبولت معیارهایی را برای اجازه دادن به دولت برای محدود کردن اعمال فردی مورد بحث قرار می‌دهد. او راه‌هایی را برای محدود کردن دولت به محدوده‌های مناسبش پیشنهاد می‌کند، که دغدغۀ کلاسیک و سنتی برای تعالی انسان را با دغدغۀ مدرن برای آنچه که به‌عنوان «آزادی منفی» شناخته می‌شود، ترکیب می‌کند.
بسیاری از مفسران بر این باورند که رساله‌ی هومبولت شفافیت و صراحت بیشتری نسبت به بحث‌های جان استوارت میل در مورد مسائل آزادی و مسئولیت فردی دارد. هایک نیز از هومبولت به‌عنوان «بزرگترین فیلسوف آزادی آلمان» یاد می‌کند و بر توجه او به اصولی تأکید می‌کند که محدودیت‌های کنش دولتی را به مقدمه‌ای ارزشمند برای اندیشه‌ی سیاسی لیبرالیسم کلاسیک تبدیل می‌کند. با این اوصاف، این کتاب برای درک نوعی از لیبرالیسم که در اروپا در اواخر قرن نوزدهم توسعه یافت، بسیار مهم است. کتاب هومبولت امروز هم از اهمیت برخوردار است، زیرا به مسائل بی‌زمان تعادل بین آزادی فردی و اقتدار دولتی پرداخته است.